Este sábado 22 de decembro, a cidade de Lugo celebra a chegada do Apalpador cunha gran foliada a iniciativa de Semente Lugo, e que procura socializar esta figura alén do ensino. O proxecto educativo Semente conforma unha rede de escolas que recolle e continúa o labor das Escolas de Ensino Galego creadas a comezos do século pasado polas Irmandades da Fala.
María é membro de Semente Lugo, pero fala por todas as entidades participantes: a Mesa Pola Normalización Lingüística, Mádia Leva, A Volta do Agro, Cántigas e Frores, O’Xeito, Troupelear, Tradescola e Lucecús Teatro, así como as librarías Trama e Biblos, e a colaboración da Biblioteca Municipal, Concello e Deputación de Lugo.
Como explica María, o Apalpador “é unha figura que non só está presente no Nadal”, aínda que o seu protagonismo medra coa chegada do inverno, cando as condicións de vida eran máis duras. A escola Semente introduce esta personaxe entre os máis cativos, fomentando o interese polo xigante a través da creación de historias, tarefa na que “a imaxe axuda moito, porque para os máis pequeniños, asociar un concepto a unha imaxe faino todo”.
No que respecta á benvida, os organizadores agardan sobre todo pola xente que aínda descoñece a figura do Apalpador, porque están seguros de que aqueles que si saben do carboeiro do Courel pasarán por esta actividade con atractivo para toda a familia: obradorios de danza, música tradicional, correos para escribir a carta ao Apalpador –que traerá os presentes entre o 24 e o 31, cando baixe da montaña– recoñecemento de fauna e flora… “unha festa redonda” cos colectivos que traballan pola cultura e a lingua en Lugo.
Como é o proceso de introdución do Apalpador, que coexiste con figuras doutras culturas?
Falamos ás crianzas de que hai unha figura que é galega, que vive nas montañas próximas; no caso de Lugo, o temos máis fácil, porque falamos do Courel. Falamos do recoñecemento do entorno, da fauna e a flora do Courel, da dedicación do Apalpador, o xigante carboeiro.
Facemos preguntas para crear interese acerca de como se pode recoñecer toda a actividade do Apalpador. Ademais de apañar castañas, que fará durante todo o ano? Terá veciños? En que lingua falará? É descubrimento deles, espertamos ese interese para que non só sexan receptores de información, senón que descubran polos seus intereses.
Non se trata de substituír, senón de recuperar o que sempre foi noso.
Na benvida ao Apalpador hai un compoñente familiar.
Realmente o obxectivo é socializar unha figura que é nosa, que sempre o foi. Hai xente que recorda a figura, non como unha figura máxica, senón como un veciño; en cada aldea podía ser calquera que se vestía de Apalpador para recoñecer que non houbese fame, a razón pola que lle apalpaba as barriguiñas aos nenos, e que lles desexaba un ano de mantenza.
Nese sentido, o primeiro paso é recoñecer, coñecer e interesarse pola figura. Despois, que todos entendamos que se existe unha figura propia, non hai que recorrer a figuras foráneas. Coñecer o Apalpador nos achega moito máis coñecemento de nós propios e do entorno, que é común a nós todos, castañas, castiñeiros, o carbón, o medio rural –que está desaparecido do currículo infantil, por certo, algo que está presente na nosa vida e no que comemos–.
Hai unha parte de longo percorrido vencellada tamén á difusión de bibliografía na Biblioteca Municipal e nas librarías.
Os adultos son os que, como pais e nais, lle ofrecemos un mundo ás nosas crianzas, se non o coñecemos, non o podemos ofrecer. A divulgación entre persoas adultas é fundamental, é abrilos a un mundo cultural noso, e non ao alleo.
A Biblioteca pareceunos esencial neste proxecto; e en canto ás librerías, escollemos as librarías Trama, porque ten moito traballo feito no lingüístico, e Biblos, unha libraría céntrica que soe facer presentacións e ten contacontos para as crianzas, cun público familiar.
Como valorades a unión do tecido cultural, o traballo conxunto das asociacións que coidan o patrimonio cultural?
Moi positivamente. A iniciativa partiu diso, de que non podía ser un só colectivo, tiñamos que ser moitos. É patrimonio cultural, e dentro do cultural, tamén o lingüístico. Queremos darlle esta oportunidade ás familias que non teñen contacto co galego, porque a base desta actividade tamén é a lingua; darlle a oportunidade á familias e crianzas non galegofalantes dunha realidade que tamén e súa.
En moitos contextos familiares non hai xa a transmisión oral, ou non hai contacto co rural facilmente. Afortunadamente en Lugo aínda queda moito disto; pero cidades coma A Coruña, que xa celebrou o Apalpador, non acontece, a transmisión de avós cara a netos foi cortada no que é o noso patrimonio cultural e lingüístico.
O aspecto festivo do recibimento, o ambiente de castañas e foliada, pode ser importante para atraer ao gran público.
É un ambiente de festa para celebrar a chegada do inverno. A castaña non está aí por acaso; de feito, o Apalpador poucas castañas frescas traía, eran castañas secas, que secaba no seu propio sequeiro. Podemos entender cal é todo o proceso da castaña no Courel: a castaña fresca en decembro xa non existe, e era secada para mantela durante todo o ano e podela cociñar.
A castaña vén co outono, e chega seca a través do Apalpador cando comeza o inverno, cando comeza unha época de fame. De aí a simboloxía de que o Apalpador estea preocupado pola mantenza das crianzas, por iso deixa esa presa de castañas para asegurar a mantenza durante todo o inverno.
