Mauthausen, regreso ao campo da morte. Este é o título dun documental da Televisión de Galicia de carácter atemporal, no que un lucense de nome Enrique Doval Reija guía o espectador polo campo de concentración no que sobreviviu durante máis de catro anos. Doval finou en 1997, mais a cinta volveu proxectarse no Vello Cárcere en presenza de familiares e amigos.
A xuntanza celebrouse co gallo da exposición Francesc Boix, fotógrafo de Mauthausen. Participaron, entre outros, o realizador do documental, Manuel Torrente, un amigo da familia, o sobranceiro Mero Iglesias, así como a prima do protagonista, Pepita Doval, e dúas activistas da Asociación para a Recuperación da Memoria Histórica (ARMH), organizadora do evento, a profesora María Paz Fernández e a voceira da Asociación, Carmen García-Rodeja. Trala proxección, un a un foron retratando a un home aventureiro, industrioso e cun irrefrenable sentido do humor.
Natural de San Vicente do Coeo, Enrique Doval quería máis. Marchou a Madrid, onde lle coincidiu o golpe de estado, e fíxose miliciano para defender a República. Trala derrota, acabou en Francia, tomando novamente armas contra o fascismo na 117.ª compañía. O colapso das forzas aliadas en 1940 levouno a ser deportado ao campo de concentración de Mauthausen, onde o tempo de vida estimado polos captores era de nove meses.
Mais viviu para contalo. Para contar o réxime de vida inhumano reservado para quenes, coma el, portaban un mono a raias cun triángulo azul e a letra S. En Mauthausen conviviu con checos, franceses ou italianos, ademais dos compatriotas e algún galego coma Joaquín Balboa, de Ourense. Pasaron polo inferno sete mil cincocentos prisioneiros, dos que morreron case cinco mil. A obsesión dun garda co reloxo de Doval permitiulle pasar a formar parte do grupo de traballo das barracas, o que mellorou a súa expectativa vital.
Alí coñeceu o horror do muro das lamentacións, onde colgaban aos reos ata perecer de frío, ou o muro dos paracaidistas, unha parede natural pola que os gardas lanzaban os prisioneiros. Rodeando o campo, alambradas electrificadas e patrullas armadas, para quen quería acabar antes de tempo co sufrimento. Por cada preso abatido, os vixilantes obtiñan un permiso. Os enfermos estaban sentenciados e incluso se perpetraban experimentos de pseudomedicina. Para todos a fin era a mesma: un forno crematorio. A morte industrializada.
Doval e o resto de represaliados levaban a pena con deporte e música, que os alemáns agradecían coma entretemento. No caso do lucense, o humor nunca desapareceu. Facíase o coxo para evitar certos traballos –certamente o feriron en combate, e tivo que ser operado na perna con axuda dunha familia francesa–, e incluso tentou escapar nunha ocasión coa colaboración dun cura. Cando as tropas estadounidenses liberaron Mauthausen, Doval pesaba trinta e cinco quilos.
Mero Iglesias, compañeiro do agora parlamentario Mini e outrora compoñente de Fuxan os Ventos, foi de sempre amigo da familia de Doval. Con orgullo contou como aquel preso irredento aproveitara a chegada dos americanos para, en compañía duns valencianos, tomar unha tanqueta alemá e decorala coa bandeira republicana, o martelo e o fouciño.
Para Mero, o documental e o testemuño dos familiares debe axudar a concienciar sobre o fascismo, ese mal do que tanto tempo houbo que calar. Da importancia de retirar o ditador Francisco Franco do seu mausoleo, ou da identificación das miles de fosas comúns que aínda quedan por España. Quixo citar o nome do primeiro exhumado en Galicia, Severino Rivas, fusilado cando era alcalde de Castro.
Pepita Doval contou como foi o regreso do seu primo carnal Enrique. A familia o dera por morto e ata celebrara o funeral por el. “Volveu a un lugar no que, en comparación, non había pena”. Ela tiña oito anos, e lembra os pesadelos daquel mozo criado na casa do seu pai. Mais o cariño dos irmáns –Manuel, Josefa e Concepción– e a vontade de Doval foron os vencedores da loita psicolóxica.
Así que Enrique volveu á actividade, a pescar troita, a organizar o gando. Comprou o primeiro tractor que por alí miraron, e gañaba os cartos sacando area do río para a construción. “Sabía gañar e tamen gastar”, comentou Pepita entre os risos do público, nun salón de actos a rebentar. “Ao lado del non había pena”.
