A situación da Torre de Caldaloba vai camiño de ser irreversible. Malia a preocupación de veciños e asociacións a prol do patrimonio, nin a familia propietaria nin as administracións toman a iniciativa legal ou financeira para afrontar a conservación duradeira deste Ben de Interés Cultural (BIC) sito en Cospeito. O tempo pasa sen que ninguén asuma ningún tipo de responsabilidade. Cales son as obrigas legais das persoas e autoridades vencelladas a esta fortaleza?
Derivada do mandado constitucional, a Lei 16/1985 do Patrimonio Histórico Español (LPHE) establece que o groso das competencias executivas –agás as vencelladas coa defensa fronte ao espolio ou na xestión dos propios bens estatais– corresponde ás comunidades autónomas, que asumen a protección do patrimonio cultural, artístico, monumental, arqueolóxico e científico. Así o recolle o Estatuto de Autonomía nos artigos 27 e 32, que especifican competencias exclusivas para a defensa e a promoción do patrimonio galego.
O obxectivo principal da LPHE é asegurar a protección dos bens materiais. En consencuencia establece varios niveis de protección (categorías legais) en función da relevancia do ben; ningunha lei autonómica pode rebaixalos e así o confirma a xurisprudencia do Tribunal Constitucional. Estes niveis comportan unha serie de obrigas e responsabilidades para os propietarios e titulares do patrimonio.
No caso da Torre da Caldaloba, ostenta dende 1994 o máximo nivel de protección, correspondente a un Ben de Interés Cultural (BIC). Esta declaración obriga a unha especial protección e tutela, con plans específicos de conservación e inspección.
Como recolle a Lei de 1985, o mandato de conservación abrangue aos concellos, que deberán cooperar cos organismos competentes para a execución da conservación e a custodia do patrimonio comprendido no término municipal. Así, deberán adoptar as medidas oportunas para evitar o deterioro, pérdida ou destrucción, ou ben notificar á administración competente as dificultades para o coidado dos bens materiais.
En Galicia, a Lei 5/2016 de Patrimonio Cultural especifica que son as persoas propietarias, poseedoras ou titulares de dereitos reais as que están obrigadas a conservar, manter e custodiar debidamente, evitando a perda, destrucción ou deterioro dos benes protexidos. Así mesmo, están obrigadas a informar da situación do ben.
Chegado o caso, a administración ten o deber de compartir a consecuencia económica da conservación dun ben se a carga resulta desproporcionada. Por outra banda, en ningún caso o deterioro do patrimonio pode conlevar a reducción no seu valor e, por tanto, na protección do mesmo.
A lexislación galega contempla a expropiación cando se incumpre o deber de conservación. Este suposto depende da inspección da Consellería competente, que está obrigada a controlar, informar e propor medidas para a protección do patrimonio.
Trala revisión dos preceptos legais, queda patente que existe unha responsabilidade compartida en canto á Torre de Caldaloba. Primeiro, porque a familia propietaria da fortaleza hai alomenos un século que non realiza as tarefas de conservación. Segundo, porque o Concello de Cospeito non adoptou as medidas necesarias, nin notificou á Consellería de Cultura para a apertura dun expediente. E terceiro e non menos importante, as inspeccións obrigatorias do BIC dende a administración autonómica –que ten competencia exclusiva– non derivaron nin en axuda ao propietario nin en expropiación.
