Alejandro Espiño – EFE| A Inés Fernández o seu marido tentouna matar tres veces. Quíxoa afogar na bañeira. Probou tamén con pastillas. E na última, golpeouna cun taboleiro na cabeza.
Foron as súas fillas quen, ao vela no hospital, denunciaron o seu pai. “Elas salváronme. Se non fose polas dúas, hoxe non estaría aquí”, lembra esta muller de Lugo, vítima da violencia machista no rural. El foi condenado a dezasete anos de cárcere.
“Pregunteime moitas veces como aguantei, como non me dei conta de como era”, explica Inés nunha entrevista con Efe. Pero ela mesma sabe a resposta. Viuno non só no seu caso, senón no de moitas mulleres ás que agora trata de axudar. “Métente nun mundo do que non sabes saír”, sinala. A ela custoulle case tres décadas de constantes insultos e malleiras.
MALOS TRATOS PAULATINOS
O de Inés, como case sempre, empezou aos poucos. Non foi cunha labazada. Se fose así, “talvez reaccionaría doutra maneira”. O primeiro foron os menosprecios. “Anuloume completamente. Acabou coa miña autoestima ata que acabei nun pozo tan profundo que se fixo o dono absoluto da miña vida”, relata.
“Ao principio aguantas”, apunta Inés, “porque pensas que cambiará”. Ela empezou a facer “todo o que el quería”, quedarse na casa ou deixar de saír coas súas amigas. “Quería compracelo para que non se enfadase“, asegura. Pero ese cambio nunca chegou. Si o fixeron os golpes. E o que máis aterraba a Inés: as ameazas ás súas fillas.
“a contorna social rural condiciona as vítimas”
“Dicíame: do cárcere sáese, do cemiterio, non. Iso quedóulleme gravado na mente”, rememora Inés, para quen isto foi o peor porque “os paus cúranse, pero isto aféctache moito máis”. Aínda hoxe segue recibindo axuda profesional. “Isto non se supera nunca. Segues vivindo pero ese medo non se che vai”, subliña.
Esa é a palabra chave: o medo. A constante na súa vida desde que tiña vinte anos. Medo a enfrontarse a el, a separarse, a denuncialo. Medo ao que sería das súas fillas. A pesar diso, tentouno. Díxolle que quería divorciarse. “Pensei que igual me deixaría en paz”, lembra. Foi cando el tratou de matala.
“Non estaba no meu destino, porque outras por moito menos non o poden contar”, afirma emocionada. Pero algo tiña que facer porque “estar con el era como estar morta en vida”.
O ‘QUE DIRÁN’, DOBREMENTE PESADO NO RURAL
Traspasar esa barreira é complicado e máis en ambientes non urbanos. No rural a violencia machista tamén doe. Por que non se fala dela? Sete de cada dez mulleres que sufriron malos tratos en pobos pequenos ou aldeas xamais os denunciaron, como recolle un estudo recentemente elaborado, ao amparo do Pacto de Estado en materia de violencia de xénero, pola Federación de Asociacións de Mulleres Rurais (Fademur) en Galicia.
“No rural vívese de maneira diferente e a contorna social condiciona moita ás vítimas”, explica a Efe a súa presidenta, Rosa Arcos. “É un problema moi serio”, asegura, porque as poucas mulleres que se atreven a romper o seu silencio tras anos vivindo un auténtico inferno, como Inés, “tardan unha media de vinte anos” en facelo.
No rural, segundo Arcos, é habitual que convivan “ata tres xeracións baixo o mesmo teito” e, ao lado, “viven os teus tíos, os teus curmáns ou os teus cuñados” e o médico que debe tratarte “tamén trata o teu marido”. Romper con ese círculo “custa moito” e moitas das vítimas cando se enfrontan ao seu agresor “acaban por irse” debido á presión social.
O AUTOEXILIO E A DOBRE VITIMIZACIÓN
Ese foi o caso de Inés Fernández. Ela tamén tivo que abandonar o seu pobo e mudarse á cidade. “O meu marido era da aldea do lado. Aquí coñecíanos todo o mundo, incluso a policía”, explica. E el, como moitos outros no seu lugar, “era o mellor fóra de casa”. Iso, sumado aos vínculos familiares, complícao todo porque “non podes falar con ninguén”.
“A xente faiche pensar que a culpa é túa”
“Se llo contas a alguén e el se decata mentres está a tomar un café, a malleira que che pode esperar cando chegue a casa non cha quita ninguén”, lamenta esta muller, que engade que noutros casos “a xente faiche pensar que a culpa é túa e incítate a non falar”.
Moitas destas vítimas da violencia machista no rural sofren ademais unha segunda vitimización. Ás veces, as miradas e os cuchicheos son como puñais. “É máis difícil superalo”, entende Inés, porque “sentes que te xulgan por todo”. Vestirse de determinada maneira ou falar con outro home esperta todo tipo de faladurías.
“De cada dez persoas só dúas che din que continúes e que fagas a túa vida o mellor posible. Os outros xúlgante por todo e sacan as cousas de lugar”, explica esta muller lucense que se mostra convencida de que “velo desde fóra é moi fácil”. Está afeita a que outras mulleres lle digan que non o aceptaron. “Igual están a aguantalo e non se dan conta”, engade.
A FALTA DE RECURSOS PESA O DOBRE NO RURAL
En moitas ocasións, “ése máis permisivo cos agresores que coas vítimas”, coincide a presidenta de Fademur, algo que achaca ao “machismo xeneralizado” que hai no rural, onde a vida social “é absolutamente masculina” e as mulleres limítanse “nunha porcentaxe elevadísimo” aos coidados de fillos e maiores ou ás tarefas domésticas. “Non somos visibles, non hai un espazo compartido. Para nós todo é moito máis difícil”, lamenta esta experta.
E cando “rompes o molde” xorde o outro gran obstáculo: a falta de recursos. Non hai casas de acollida. Non hai centros de apoio. En moitos casos, nin sequera centros de saúde, e cando os hai, “non son accesibles”, segundo Rosa Arcos, xa sexa por tempo ou por distancia.
VERGOÑA E NORMALIZACIÓN DUNHA ANOMALÍA
A estes factores, a psicóloga Sandra Fernández Román, afeita a traballar con mulleres do rural que sufriron episodios de violencia machista, engade que moitas delas calan “por unha sensación de vergoña”. Retráense só de pensar “que van dicir os veciños ou se a van a crer”. Iso fai que a ruptura coa parella que as maltrata “sexa moito máis difícil”.
Cústalles máis recoñecelo, ademais, porque “normalizan máis certas situacións e non as rexistran como violentas”, explica Fernández Román, “para non enfrontarse a iso e aceptar que o que sufriron é malos tratos”. A iso engádese que lles inculcaron desde pequenas “a concepción de que a muller ten que aguantar”. Saír dese círculo non é tarefa fácil.
O máis preocupante é que este comportamento, segundo esta psicóloga, apenas cambiou nas máis mozas. “Resulta algo contraditorio, pero aínda pesa bastante”, especialmente naquelas que nunca saíron dese ambiente rural. “As que puideron vivir un tempo fóra adquiriron outras ferramentas. No resto, non vexo moitas diferenzas”, asegura. A case todas, cando empezan a terapia, “cústalles abrirse, pero non porque non queiran”, senón porque teñen interiorizado ese silencio”.
ROMPER O SILENCIO COMO TERAPIA
Por iso xente como Sandra convídanas a “acollerse á emoción que senten nese momento” e, a partir dela, “empezar a construír unha nova historia e crer que a súa vida pode ser diferente”. Iso é xusto o que fixo Inés. Ela ten claro que non se vai a calar. Xa non.
“QUE SEXAN ELES QUEN SE AVERGOÑEN. HAI QUE ACABAR CO SEU ANONIMATO”
“Pasei trinta anos en silencio. O silencio só me trouxo malleiras, ameazas e unha mala infancia para as miñas fillas”, asegura. E iso que cada vez que o seu exmarido sae de permiso do cárcere “revólveseme todo outra vez” e, de novo, sorpréndese a miúdo mirando de esguello as esquinas.
Por iso cre que xa é hora de dar visibilidade aos maltratadores. Que sexan eles os que se avergoñen. Que se lles poña cara “para que se vexan illados” socialmente. Que sintan as miradas da xente. Cada 25 de novembro, defende Inés, “é o que habería que ir sacando, os seus nomes, as súas fotos… acabar co seu anonimato”. Os casos esquécense, “pero unha cara non se esquece”, afirma. Sería unha forma, conclúe, “de apoiar ás que o sofren e de protexer aos que o poidan sufrir”.
Este enfoque, segundo a psicóloga Sandra Fernández Román, encaixa coa necesidade que detecta en moitas vítimas de “reescribir a súa historia”, contarlle a todos “desde o real” o que pasaron e que ata o de agora “non foran capaces de verbalizar”. Niso, asegura, “hai un punto de saúde”, porque “non se están inventando nada” e iso “axúdalles a avanzar”. Queda abrir os ollos e as ‘Fiestras’ ante a violencia machista no rural.
RECOÑECEMENTO AO SEU LABOR
Inés Fernández Lamela é agora activista e axuda outras mulleres que están a pasar por situacións semellantes. É a autora do libro ‘Mis hijas me devolvieron la vida’, no que relata a súa experiencia como vítima de violencia machista. Este mércores, a delegación do Goberno en Galicia recoñeceu o seu labor e entregoulle o Premio Meninas 2020.
A carencia de CIM na Montaña de Lugo evidencia a “desprotección das mulleres do rural”
