InicioMedioambiente e PatrimonioO cemiterio de San Froilán, a historia da cidade a través dos...

O cemiterio de San Froilán, a historia da cidade a través dos mortos

Ana Goy, directora do Centro de Estudos de Historia da Cidade, recompón a historia do cemiterio de San Froilán con motivo do Congreso Cultura e Memoria

PUBLICADA O

- Advertisement -

Está á fronte do Centro de Estudos de Historia da Cidade e aborda no Congreso Iberoamericano o Cemiterio de San Froilán. Pero o seu ámbito de especialización é o do Renacemento e o Barroco. Como aborda a ampla historia de Lugo dende a súa especialidade?

A partir da miña especialización comecei a traballar no eido do patrimonio. Chego ao Estudo da Cidade a partir desa especialización na posta en valor e difusión do patrimonio, decatándome de que se queremos ser útiles á sociedade, temos que ofrecer aquilo que demanda: demanda o Renacemento, o Barroco, pero demanda o romano, o Románico… un patrimonio no que hai unha morea de pezas de distintas épocas que se combinan e forman o puzle que todos coñecemos.

Que hai de Portugal e Iberoamérica? Porque o Congreso Iberoamericano é o primeiro que se fai en Lugo e dos primeiros desta clase.

Para analizar calquera aspecto do noso patrimonio é fundamental saber que están a facer fóra. Hai unha liña de traballo moi importante de valoración de cemiterios históricos en Iberoamérica: todos sabemos de México que ten Defuntos, son de visita obrigada os cemiterios de Bos Aires, ou o de Montevideo, cemiterios en Cuba como o da Habana…

Hai unha rede iberoamericana que leva moitos anos traballando na difusión das cidades dos mortos. Dende o punto de vista patrimonial soemos adicarnos á cidade dos vivos, pero tantos datos e tanta información nos achega como a cidade dos mortos.

O Cemiterio de San Froilán é parte da memoria da cidade; aínda que oficialmente cumpre 70 anos, recolle partes, é trasladado… de cantas partes está composto?

Igual que nunha cidade, falamos dun núcleo, un centro, ensanches. Falamos dun cemiterio que ten setenta anos tal e como hoxe o coñecemos; pero non podemos esquecer un feito fundamental, que é que non nace nas Arieiras de Piugos, que é onde se atopa hoxe, senón nas Arieiras de Magoi, nunha das marxes de Ramón Ferreiro onde o Gran Hotel, o Arquivo e a Biblioteca.

Ese era o emprazamento que, en 1784, comezan a valorar a partir da cédula do rei Carlos III. A partir dese momento, a coroa estabelece que o ideal é que os cadáveres deixen de ser soterrados en templos parroquiais, catedrais e conventos, e pasen a un cemiterio fóra do ámbito urbano; alonxan a morte para evitar o risco de contaxio de doenzas en tempos de epidemia.

Isto xorde a partir dunha epidemia que acontece en Guipúzcoa, onde un informe indica que o número de afectados se duplica despois de acudir aos oficios de defuntos. A partir de aí, seguindo o modelo francés, España aposta por sacar os mortos dos templos. As cousas de palacio van despacio, e comeza a haber movemento na cidade contra 1804, cando se pensa onde pode ir ubicado o cemiterio.

Nese momento estoupa a Guerra de Independencia e o tema queda paralizado. En 1820, as autoridades –a Igrexa, co bispo, e o Concello– procuran solucións sen apenas orzamento, e chegan a solucións intermedias: enterramentos no Carme, que funciona puntualmente como primeiro cemiterio xeral, ou na zona das Mercedes, onde o hospicio.

Cemiterio de San Froilán, en Lugo | cementeriosvivos.es

Mentres, a comisión do Concello –formada por dous cirurxiáns, dous médicos e tres representantes municipais– atopa un lugar nas Arieiras de Magoi. Iso determina, dende o punto de vista do urbanismo, nun intre en que a cidade dos vivos e a cidade dos mortos van da man, a apertura dunha porta da Muralla –a porta do Bispo Aguirre– para dar servizo ao cemiterio, facendo o trazado do que é a avenida de Ramón Ferreiro, camiño para As Arieiras de Magoi.

O primeiro cemiterio depende do Concello e ten simplemente unha tapia, unha capela, e venden espazos para colocar as sepulturas e construír nichos, e algunhas familias con posibilidades económicas levantaron panteóns. O cemiterio foi medrando e fixéronse os osarios, porque as tumbas son concesións de determinados anos.

Con esta tipoloxía, o cemiterio medra e o espazo chega un momento en que non é abondo. Isto plantéxase xusto despois da Guerra Civil. En 1940, o Concello asume a necesidade dun novo cemiterio, en Piugos; un gran proxecto que inclúe o hospital de Calde, na antiga estrada de Santiago. O lóxico sería abandonar e arrasar o cemiterio antigo, pero non foi así. Nun momento en que aínda non había conciencia do que é o patrimonio, houbo o interese de levar aquilo máis importante dun sitio ao outro, panteóns enteiros.

Dende finais dos corenta, cando se inaugura o novo, ata 1972, o cemiterio perviviu en Magoi. Aquel espazo foi vendido a un contratista que limpou o terreo, pero antes vendeu os panteóns que quedaban sen desmontar. Agora estamos tentando localizar estes panteóns, temos varios localizados, e están por toda España.

Aínda coa combinación de elementos, queda un conxunto moi salientable, e recoñecido na Ruta Europea, que segue ese modelo iberoamericano. En que se fixan os expertos para valorar a importancia deste patrimonio?

Hai moitas cuestións. O cemiterio de Lugo leva anos traballando moi ben para darse a coñecer á poboación, integrando un recurso máis para coñecer a cidade. Non falo dun recurso turístico, que pode recibir ese enfoque: os cemiterios de París teñen roteiros perfectamente identificados. Pero, quizais, o máis importante é que a propia poboación saiba que alí temos restos da historia.

O Concello fixo unha moi boa xestión e quixo que a Universidade, a través dos másteres e cursos de doctorado, levara aos alumnos a aprender no cemiterio. Fixéronse roteiros que recollen os panteóns singulares, artisticamente ou pola persoa que o habita, e que permiten contar e completar a historia da cidade que coñecemos.

Hai personaxes ilustres, e anónimas tamén.

Un ano fixemos a experiencia de buscar no rueiro os nomes de pintores, escultores, músicos. É unha lectura da historia e da iconografía. Pode parecer superficial, pero hai modas nos símbolos relixiosos, algúns reutilizados e mantidos no tempo. Os panteóns foron espazos de experimentación dos arquitectos máis importantes da cidade.

Novas lenguaxes, novas formas de interpretar a arquitectura. No cemiterio de Montjuic hai obras de Antoni Gaudí e do movemento de finais do dezanove. Moitas veces descoñecemos esta faciana dos arquitectos que achegan aos cemiterios. Hai panteóns levantados por cuestación popular en recoñecemento a un personaxe ou grupo de persoas, coma a cruz dos Caídos en Cuba.

Coincide que o camposanto está preto dun xacemento castrexo e da ruta xacobea. Un cruce de camiños no que interactúan elementos distantes no tempo, e que están vencellados á morte e a prevención da morte, que conectan coa xente que xa non está.

O Camiño pasa preto de Espasante, xacemento paleocristián, e os restos dun castro, e o paso da Vía Romana era posiblemente inmediato; no voo americano de 1951 vese esa antiga vía que aproveita o Camiño de Santiago. Temos que ter en conta que o asentamento en Lugo é antigo, ten continuidade no tempo, e pode facerse unha lectura perfecta simplemente a través da reutilización de materiais. Os peregrinos que chegaban polo Camiño Primitivo eran enterrados no Hospital de San Bartolomé, que contaba con cemiterio anexo á Porta Falsa.

Cultura, memoria e morte. Como cambiou a importancia da morte en Lugo, o espazo que ocupa, e como se visita?

Hai un desapego da idea da morte, reducida a un aspecto puntual da vida. Hai anos convivíase coa morte. Hoxe os defuntos van ao tanatorio e desvinculamos o día a día do fenómeno da morte. E nunca houbo tanta expectación por ir aos cemiterios. A fotografía de mortos foi fundamental ata os anos cincuenta, había especialistas.

A imaxe para nós é tan importante neste momento, reproducímonos unha e outra vez nas redes sociais, a imaxe flúe… daquela, estas imaxes eran as únicas que ían ter dese ser, unha persoa podía vivir sesenta anos e non ser fotografiada nunca. A imaxe era a lembranza, se había imaxe, o recordo estaba vivo. 

É un concepto tan antigo coma o mundo romano ou exipcio. As cidades exipcias construíanse sempre na marxe dereita, e as cidades dos mortos, na esquerda. Nós tamén construímos a cidade nun sitio, e o cemiterio no outro lado do río. Pero o río é un camiño.

ÚLTIMAS

Nova oficina do SEPE en Lugo, pola que pasarán 27.000 veciños ao ano

A antiga Escola de Enfermaría de Lugo acolle a nova oficina do SEPE na...

Conmemoran a batalla do Porto de Bois e reivindican “Altri non”

Coincidindo coa xornada de conmemoración da batalla de Porto de Bois, xuntouse un grupo...

Lugo rexistra un terremoto de magnitude 3.6 que se fixo notar

Un terremoto de magnitude 3,7 na escala de Richter con epicentro en Sarria foi...

Un policía local de Lugo fóra de servizo practica un RCP e sálvalle a vida

Un policía local de Lugo que se atopaba fóra de servizo practicou unha manobra de...